Een huishouden leeft in energiearmoede op het moment dat het beperkt wordt in het comfortabel wonen door de kosten van het energieverbruik. Hieronder valt ook het gebrek aan (voldoende) toegang tot energievoorzieningen in huis.
De zesde traineepool heeft onderzoek naar energiearmoede in de MRA en de mogelijke aanpak daarvan uitgevoerd voor de MRA Directie.
Onderzoek naar energiearmoede
Door de gevolgen van de energietransitie en de stijging van de energieprijzen is energiearmoede steeds hoger op de nationale en lokale politieke agenda komen te staan. Ook binnen het regionale samenwerkingsverband van de MRA is de bestrijding van energiearmoede in de regio steeds urgenter geworden.
Vanuit deze noodzaak werd de zesde traineepool van de MRA gevraagd om onderzoek naar energiearmoede in de MRA uit te voeren. Aan de hand van drie lokale casussen, in de gemeenten Almere, Diemen en Zaanstad, zijn de overkoepelende geleerde lessen en voorstellen voor een gemeentelijke aanpak van energiearmoede gevat in een praatplaat. Deze praatplaat dient als middel om in gesprek te gaan zowel binnen de gemeenten als tussen gemeenten over hoe energiearmoede tegen te gaan en daar eventueel beleid op te stoelen.
Resultaten
Hieronder volgt het overkoepelende eindproduct met toelichting. De adviesrapporten van de lokale casussen en de bijbehorende praatplaten zijn onderaan deze opdracht te vinden.
Context
Het vraagstuk over energiearmoede is onderzocht binnen de context van de energietransitie. Eén van de maatregelen die genomen moet worden om de doelen uit het Klimaatakkoord te bereiken, is het grootschalig verduurzamen van de woningvoorraad. Hiervoor zullen investeringen gedaan moeten worden, die verhaald zullen worden op eigenaren van de woningen. In sommige gevallen kunnen die deze kosten niet betalen. Huurders van corporatiewoningen zijn voor grote verduurzamingen van hun woningen afhankelijk van de corporaties.
Deze verduurzamingsopgave in combinatie met de stijgende energieprijzen, heeft in de afgelopen periode geleid tot meer en extremere energiearmoede. Bewoners met energiearmoede kunnen zich moeilijker de investeringskosten veroorloven om de woning te verduurzamen. Hierdoor stijgt de energierekening mee met de stijgende energieprijzen waardoor zij dieper in de financiële problemen kunnen komen. Daarnaast dreigen ook huishoudens die nu boven de energiearmoede-grens leven door de investeringskosten en stijgende energieprijzen in energiearmoede te geraken. Hierdoor neemt niet alleen het tempo van het verduurzamen van woningen af, maar wordt ook het maatschappelijk draagvlak voor de energietransitie kleiner. Dit vergroot de sociaaleconomische kloof tussen verschillende bevolkingsgroepen. Verder leidt energiearmoede voor huishoudens tot meer dan alleen problemen met het betalen van een energierekening. Bewoners ervaren ook een verminderd wooncomfort, omdat ze zo min mogelijk energie willen verbruiken om zo de kosten te drukken. Energiearmoede hangt dan ook vaak samen met andere vormen van armoede en lichamelijke en/of geestelijke gezondheidsklachten. Dit alles terwijl de energietransitie, de groeiende sociaaleconomische kloof en de gezondheid van de Nederlandse inwoners drie van de grootste opgaven zijn, waar op lokale, regionale en nationale schaal aandacht aan moet worden besteed. Met de juiste aanpak liggen er daarentegen kansen die wanneer benut kunnen leiden tot verschillende sociaaleconomische voordelen voor de energiearme huishoudens.
Overkoepelende resultaten
Hoewel de onderzoeksvraag per casus verschilde, was de doelgroep binnen het gehele onderzoek de bewoners van corporatiewoningen. Deze bewoners worden het meest en zwaarst getroffen door energiearmoede. Binnen deze doelgroep zijn er vier subdoelgroepen te onderscheiden; minima huishoudens, mensen met een migratieachtergrond, laaggeletterden en ouderen. Hoewel het vier losse groepen zijn, kunnen zij overlappen en vullen de behoeften en obstakels van de verschillende doelgroepen elkaar aan.
In het onderzoek stond centraal dat het aanpakken van energiearmoede samen met deze bewoners moet gebeuren. Het kijken mét bewoners en andere stakeholders biedt niet alleen unieke en vernieuwende perspectieven, maar vooral passende oplossingen. Zo werd er geen advies geschreven over de bewoners, maar met bewoners op basis van gesprekken, interviews en co-creatiesessies met de bewoners en andere stakeholders.
De sleuteloplossingen die in het onderzoek naar boven kwamen, zijn:
- de inzet van energiecoaches;
- het gebruik van gepaste communicatie richting bewoners;
- de mogelijkheden van een fixbrigade benutten.
De energiecoaches bieden bewoners advies op maat aan over de samenhang van energieverbruik en kosten en ook hoe dit beiden te verminderen. Bovendien bieden de coaches inzicht over mogelijke aanpassingen in een woning om deze energiezuiniger te maken.
De gepaste communicatie kan vervolgens het beste worden gezien als een overkoepelende maatregel en is essentieel in de benadering richting alle bewoners. Hierbij moet ook gekeken naar alternatieve communicatiemiddelen. Daaronder vallen bijvoorbeeld het gebruik van afbeeldingen of pictogrammen, en andere niet-schriftelijk communicatie, met de nadruk op een persoonlijke benadering.
De laatste oplossingsrichting is de fixbrigade. Deze is binnen de MRA-gemeenten al opgezet in Amsterdam en Zaanstad. In kleine klusteams worden energiebesparende producten in woningen geplaatst. Voorbeelden hiervan zijn: het plaatsen van radiatorfolie, tochtstrips, vervangen van lampen door ledlampen. Naast het verduurzamen van de woning en het verminderen van energieverbruik biedt de fixbrigade ook mogelijkheden voor re-integratie doeleinden. Binnen de fixbrigade wordt namelijk ruimte geboden aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
Met deze sleuteloplossingen kunnen samen met bestaande nationale en lokale maatregelen stappen gezet worden voor het verlagen van de energierekeningen. Op een manier waarop én de energiearmoede wordt aangepakt én iedereen mee kan doen in de energietransitie.
Lokale casussen
Voor de gemeente Almere is onderzocht op welke maatregelen de gemeente kan inzetten om energiearmoede in Almere Haven aan te pakken.
Klik hier voor het gehele onderzoeksrapport van de casus van de gemeente Almere
Voor de gemeente Diemen is onderzocht hoe de energiearmoede op de Rode Kruislaan in Diemen aangepakt kan worden.
Klik hier voor het gehele onderzoeksrapport van de casus van de gemeente Diemen.
Voor de gemeente Zaanstad is onderzocht hoe de fixbrigade geborgd kan worden in de ambtelijke organisatie.
Klik hier voor het gehele onderzoeksrapport van de casus van de gemeente Zaanstad.
Reageren
Voor inhoudelijke vragen en of opmerkingen kunt u contact opnemen met Nynke Detmar, n.detmar@amsterdam.nl